Шіліңгір шілденің бесінге таяған күні жер-әлемді қуырардай шыжып тұр; аспан әлемі қылаусыз ашық; әлгінде толқын-толқын ақша бұлттар құдды жарысқа түскендей бірінің соңынан бірі ұбап-шұбап көрінді де, іп-ілезде әлдеқайда-а; алысқа-а...асығыс аттанғандай ізім-қайым жоғалған! Онысы, таңертең күлімдеп көрінген, одан соң зеңгір көкке шығандап шығып алып, тәкаппарлана нұр-сәулесін шашқан, шақырайған күнге орын бергендері ме екен... Бірақ, бірақ... мынау дөңгеленген дүн-дүниеге, жан-жануар, өсімдік-орман, тіпті тау-тастарға да жаймашуақ жаздың шуағы керек-ау! Онсыз, бірі ызғар, бірі салқын, бірі шекеңді шыжғыратын ыстық аптабы алмасып келіп жататын жыл мезгілдерінің мән-мағынасы, қызық-шыжығы болған ба?!. Алла тағала жаратқан он сегіз мың ғаламның бір мысқал артық-тыртығы болсашы! Раббымыз ұлан-ғайыр жерді жаратты, оның бетіне таулар тұрғызып, өзендер ағызды. Түнді күнмен жалғастырды. Ой жіберер қауым үшін осының бәрінде белгілер, дәлелдер бар! Бәрі де өз орнында, бәрі де өз қалпында жымдасып-жарасып, қабысып-табысып жататындығы жұмыр басты пендеге айдай аян! Қыраулы қыстың өз қызығы бар десек те, ойын қуған балалар үшін жадыраңқы жаздың орны бөлек екендігіне талас жоқ...

 Аякөз өзенінің бойында бірнеше бала бағанадан бері тереңдігі кеңірдектен аспайтын су ішінде бірде малтып, бірде сүңгіп, бірде біріне-бірі су шашып ойнап мәз-мейрам. Ара-арасында судан жүгіре шығып жағадағы ыстық құмға етбеттерінен жата-жата кетеді де, ары бері аунап үсті-бастары құм-құм күйінде қайыра өзенге жүгіреді.

 - Алақай, мен бүгін суда малтуды үйрендім, - деді Ақалақ деген таңқы танау қара бала.

 - Мен де...

 - Мен де, - деп Ақалақтың қасындағы Нұржан, Тәуекел деген қара сирақтар да жамырай дауыстады.

 Дауыс мақамдарында қуаныш лебі еседі.

 - Ой, сендер... мына кіндіктен аспайтын таяз суға түсіп, қалай-қалай мақтанасыңдар, ә?!

 Қай-қашан да біреудің артықшылығын көре алмай, елді сайқымазақтап жүретін тапал сары Самат достарының қуаныштарын онша-мынша елей қоймады. Мына сөзден соң ешкім ләм-мим үндеген жоқ. Оған тапал сарының мейманасы тасығандай, мұрнын бір тартып қоқиланып қалды. Іле:

 - Саматтікі дұрыс! Сендер малтығыш болсаңдар, анау Қаражартастың түбіндегі үлкендер түсіп жүрген иірімге барып жүзіңдерші... Сонда көрейік әуселеріңді, - деді жағымпазданған Жанасыл да, әйтеуір бір сөз қосқысы келгендей.

 - Бұларды да дос деп, сөзімізді шығындап... Ақалақ, жүр тамақтанайық, біз Тәуекел екеуміз үйден ашыған күріш көже мен бауырсақ, сары май әкелгенбіз, - деді Нұржан үсті-басына жұққан құмды қаққыштап. Суды жалдап барып қолын жуды. Өзгелері де соны қайталады.

 Үш-төрт сағат суға түскен балалардың қарындары ашқан екен; бәрі де қоржын сөмкелеріне салып ала келген тамақтарын газет жазып рет-ретімен шығара бастады.

 - Күн ыстық болса да, далада, өзен жағасында ішкен тамаққа ештеме тең келмейді! – деді Тәуекел тәбетінің ашылғанын сездіргендей жұтқыншақтары бүлкілдеп.

 - Ол рас!.. Оған менің көзім баяғыда-а жеткен! – Қай әңгімені болсын, аузын дәмдеп, тамсанып асықпай айтатын Нұржан сөзге араласты.

 - Нұржан суайтты тыңдай беріңдер. Бірақ ауыздарың дәмде болсын, - деді тағы да бүйректен сирақ шығарған Самат.

 Саматтың атқосшысы Жанасыл да қарап қалған жоқ:

 - Нұржанды тыңдаймыз деп, кеш батпасын... - деді тұздай көздері жылтың-жылтың ете.

 - Айт Нұржан! Айта бер, - деді өзге балалар тақымдап.

 - Онда кішкентаймын, - деп бастады Нұрекең әңгімесін, - Әкем мен үлкен ағама еріп, шөп шабуға Көкжайдаққа барғанмын. Шіркін, Көкжайдақ десе көк жайдақ-ау! Ауасы қандай! Хош иісі аңқыған жұпар! Теңіздей толқыған көкпеңбек пәйек аттың белуарынан келеді. Ал біздей балалар арасына кірсе, зым-зия көрінбей кетеді! Пай-пай шүйгін деп соны айтыңдар!.. Шөп те сол жылы ырғын шығып еді...

 - Негізгі әңгімеге көшсеңші...

 - Ия, сағызша созбай, - деді тағы да Самат пен Жанасыл жарыса.

 - ... Әкем маған ылайықтап қысқа сапты аша жасап берген. Сонымен шөп жинаймын. Күннің ыстығынан шабылған жас шөп іп-ілезде кеуіп, құрғап, қаңбақтай болып қалады, - деп Нұржан әңгімесін асықпай жалғастыра берді. – Тағы бір жұмысым, күрең биені алысырақ апарып арқандаймын, күніне үш мезгіл тұмаға жетелеп барып суғарамын...

 - Өй... болсаңшы енді, - деп қалды Саматтың шыдамы таусылып.

 - Асықтырма! Біреу қуып келе жатыр ма? – деді араларындағы ересектеу Сәдібек.

 - Айтсын...

 - Айтсын... – деген дауыстардан соң Нұржан әңгімесін одан әрі сабақтады:

 - Айтайын дегенім, шынында далада ішкен тамаққа адам тоймайды екен! Қайда кететінін бір Құдай білсін, сіңе береді, сіңе береді... Шәйді де қызыл күрең етіп шығаре-еп сіміре береміз, сіміре береміз...

 Сендер ойлап қалмаңдар, Көкжайдақта бәрі курорт екен деп... Қызығымен қоса шыжығы да бар ол жердің...

 - Осыныңды айт!

 - Керегі сол...

 - Бәсе-бәсе, әр әңгіменің бір түйіні, қызық тұстары болады ғой, - деп балалар шулай жөнелді.

 Нұрекең сөзін жалғастыра берді:

 - Күн жарықтық қызаре-е-п көкжиекке құлайды...

 Осы кезде Самат ішек-сілесі қатып, екі бүктетіліп тыпырлады да қалды. Әсерлі әңгімеге елітіп, ынтыға тыңдап отырған балалар таң-тамаша. Күлетіндей не айтты Нұржан?! Табиғат тамашалары... Өзінің көргендері... Аздап өлең құрастырып, көркем әдебиетті көп оқитын ақынжанды Нұржанның шығармадан тек беске оқитынын, әңгімені майын тамыза айтатынын сыныптастарының бәрі біледі...

 - Не болды-ей, Самат?!

 - Әсерлі әңгімені үзіп... - деді достары кейіп.

 - Күлгенімнің мәнісін айтайын, - деді Самат аяқасты салмақтанып. – Қасымыздағы бірге жүрген досымызды жыға танымайды екенбіз! Бұл бір ме? Екіншіден, Нұржан артист екен! Атасының аузынан түсып қалғандай құдды! Шежіреші шал ғой тура! Соны байқамадыңдар ма?!.

 - Шал болса несі бар, - деді Сәдібек, - өз ана тілдері – қазақ тілін білмей, шүлдір-шүлдір етіп жүрген кейбір балаларға қарағанда Нұржанды мақтан етуіміз керек! «Болмасаң да ұқсап бақ» деген Абай бабамыз. Менің өз басым Нұржанның шешен, жатық тіліне қызығамын! Одан үйренуіміз керек!

 Жә, Нұржан әңгімеңді аяқта! Содан соң тұрайық, суға түсейік! Ата-аналарымыз да біздерді жоғалтып жатқан болар...

 - Күн жарықтық қызар-е-еп көкжиекке құлайды-ы... Тым-тырыс... Төбемізде құйқылжыта ән салған бозторғай!.. Құлағыңды тіксең, сайын дала... қазағымның дархан даласы да жырлап жатқандай... Бірақ, бірақ сондай мамыражай шақты ызыңдаған маса бөліп жібереді-ақ... Қолыңмен періп қаласың... Тағы көтеріледі қолдарың... Басың, қас-қабағың, беті-қолың, желкең ду-ду! Олар ашық жерлер ғой! Жон арқаңнан, көйлек сыртынан біздей тістерін сұғып алғанда жаныңды қайда қоярыңды білмейсің-ау!.. Қайта-қайта сабаланғаннан түк өнбесін білген соң, маған әкем тезек жинатып, түтін саламыз. Сонда құтыламыз пәлекет қан сорғыштардан...

 Нұржан әңгімесіне нүкте қойды.

 - Осы ма? – деді азар шыдап отырған Самат орнынан тұра беріп.

 Шайқымазақ Жанасылдан сөз қалған ба:

 - Енді болмағанда-а!.. Нұржанның әңгімелері осы ғой дәйім... Басы бар, аяғы жоқ...

 Ұлдардың алдына шыққан Самат қолдарын көтерді. Тың ұсыныс айтарда ылғи осылай істейтін.

 –Менің басыма бір идея келіп тұрғаны!.. – деді Сәкеңнің көздері шоқтай жайнап. - Тамақтан босаған бидон, бәнкілерімізге нанның қиқымдарын салып, жұдырық сиятындай тесіп, дәкемен аузын байлап балық аулайық!

 - Охо!

 - Идеяң, шынында күшті екен!

 - Қане, бастаңдар! – деген балалар балық аулау қызығына құмбыл кірісіп кетті.

 - Жанасыл, сен мына үш литрлік бәнкіні жуа берші, - деді Тәуекел.

 - Жуғаны несі, қайта ішіндегі қалған тамаққа келмей ме балықтар, - деп Нұржан бәнкіні солай пайдалануын ұсынды.

 Нұржан мен Тәуекел ашыған көшеден босаған пласмас бидондарының ішіне наннан қалған ұсақ қиқымдарды салып, мойнынан жіппен байлап өзенге қарай жүгіре жөнелді. Саматтың қолында да бидон, ал Жанасылдың қолында екі үш литрлік шыны бәнкілер.

 - Балалар, араларың тым жақын болмасын, алшақ-алшақ тұрыңдар, - деді Сәдібек топтанып тұра бастаған ұлдарға.

 Он-он бес минуттан соң балалардың алды бәнкілеріне май шабақ - ұсақ балықтардың түсе бастағанын хабарлады.

 - Қармақ емес қой, аузына ілінсе ешқайда кете алмайтын. Сондықтан бәнкілеріңді судан шығарып, түскен балықтарыңды жинап отырыңдар, - деп қояды Самат.

 Өзі де бірер май шабақтарды ұстаған сияқты. Көлбеңдеп көлеңкедей қасынан қалмайтын Жанасылдың қолындағы ыдысына салып жатыр.

 Осылайша балық аулаудың қызығына беріліп, бірімен-бірі құдды жарысқа түскендей ара-арасында түскен балықтарын санап жүрген балалар, кенет... ия, кенеттен тарс-тұрс ауыр тас түскендей дыбысты естіп жалт-жалт ете қалысқан. Сөйтсе, манадан бері іші пысып тұрған Жанасыл ыстықтаған соң ба, әлде достарының мына тірліктеріне кедергі келтіргісі келген содырлығы ма, бар пәрменімен тасыр-тұсыр екі қол, екі аяғымен суды шалпылдатып, астаң-кестең етіп жіберді.

 - Өй-өй, жынды ма, мынау!

 - Балықтарды үркітті-ау! – деп балалар ұлардай шуласын.

 Айлын жиятын Жанасыл емес.

 - Тух, қандай рахат, - деп сүңгіп-сүңгіп алды суға...

 - Бұның не? – деді тақау тұрған Сәдібек Жанасылдың қасына жетіп барып, - Шомылатын жер жетпеді ме саған? Жоғал әрмен!

 Жасы үлкен, палуан денелі Сәдібек ұрып жібере ме деп зәре құты қашқан Жанасыл кінәсін мойындап, жылыстап жағаға шығып кетті...

 Біраздан соң жан-жаққа пышырап қашқан майда балықтар балалардың бәнкілеріне біртіндеп түсе бастады. Осы кезде:

 - Әй, Ақалақ, Нұржан қараңдар! Менің бәнкіме бір үлкендеу балық кіріп кетіп, шыға алмай жатыр, - деді Тәуекел айқайлап.

 - Тс-с, айқайлама! Үркітесің! Ақырындап бәнкіңнің аузын жоғары қаратып судан суырып ал, - деді Самат.

 Тәуекел солай жасады. Қараса – алабұға!

 - Ур-ра! Жарадың Тәуекел! Балық жейміз! – деді алақайлаған Жанасыл елден алабөтен қуанып.

 Ия, қашан да ағысқа қарсы жүзетін балықтардың біреуі, үш литрлік шыны бәнкіге, ашыған көженің қалдығы күрішті жеймін деп қақпанға түсіп, кіруін кірсе де, тұйыққа тіреліп шегінуді білмей, өзін-өзі нәпсі-құлқыны үшін құрбандыққа шалғанын білді ме, білмеді ме, ол жағында балалардың шаруасы қанша; әйтеуір балық жейтіндеріне мәз.

 Өзге ұлдар да құр алақан емес. Отыз шақты май шабақтары мен жалғыз алабұғалары бар қара сирақтар үйлеріне олжалы қайтты.

 Дабырлай сөйлеп, бірі-біріне сөз берер емес. Бұл кезде ұясына құлаған күміс күн біртін-біртін көкжиекке сіңіп бара жатқан.

 Батыс көкжиек қызыл жалқын...

                                                                                                      Толымбек Әбдірәйімов